Ortodonti Hakkında

 Ortodonti dişlerin çene kemiği ile, çenelerin kafa kaidesi ile ve çene kemiklerinin birbirleri ile olan ilişkilerini düzelten bilim dalıdır. Ortodontik tedavi ile dişlerdeki çapraşıklıklar, boşluklar, ön açıklıklar, çapraz kapanışlar, dişleklikler, dudak damak yarıkları, gömük dişlerin sürdürülmesi, çene darlıkları gibi hem dişsel, hem de ortopedik (çene kemiklerini ilgilendiren) sorunlar giderilebilir. Ortodontist, bu bilimi uygulamaya yetkili olan kişidir. Bu bir uzmanlık dalıdır. Ortodontist olmak için, Diş Hekimliği Fakültesi' ni bitirip, Ortodonti dalında Uzmanlık veya Doktora Programını tamamlamak gerekir.

 Çene kemiği ile diş boyutu uyumsuz olduğunda, aşırı çapraşıklık olduğunda, dişlerin eksen eğimlerinin bozuk olduğu durumlarda protetik tedavi yapmak zorlaşır. Alınan sonuçlar hem hekimi, hem de hastayı memnun etmez. Ortodontik tedavi ile bu tip sorunları gidermek son derece kolaydır. Ayrıca elde edeceğiniz sağlıklı ve güzel gülüşler sadece kendi dişleriniz kullanılarak olur. Şunu unutmamak gerekir ki en iyi yapılan protetik tedavi bile, kendi sağlıklı dişlerinizin yerine geçemez.

Ağızdaki her türlü malokluzyon (hatalı, kötü kapanış), aslında kas-kemik sistemi arasında bir dengededir. Ortodontik tedavi ile bu denge bozulup, yeni bir denge oluşturulur. Dişler çene kemiğine, bazı ligamentler (elastik bağlar) ile tutunur. Ortodontik tedavi sırasında yapıştırılan braketler tellerin uyguladığı kuvveti dişe iletir. Dişe kuvvet gelince, kuvvetin yönündeki ligamantler sıkışır, ters taraftakiler gerilir. Dişte hareket başlar. Sıkışma yönünde, kemikte rezorpsiyon (erime) olurken, gerilme bölgesinde, kemikte apozisyon (yeni kemik yapımı) olur. Kemik yapımı, yıkım olayından daha yavaş olduğu için, hareket eden dişin arkası bir müddet ‘boş’ kalır. Yeni oluşan kemik daha gözenekli yapıdadır ve sertleşmesi zaman alır. Dişin sabit kalabilmesi için bu kemiğin sertleşmiş ve ligamentlerin yeni konumuna alışmış, dengeyi oluşturmuş olması gerekir. Braket koptuğunda dişin geri kaçmasının nedeni, henüz dengesini tam oturtamamış elastik bağların dişi eski konumuna çekmesidir.

 Diş hareketine bağlı ortodontik tedavi, sağlıklı diş eti ve kemik olduğu sürece her yaşta başarı ile yapılabilir. Yaş ilerledikçe damarlanma ve kemik yapısı değiştiği için erişkinlerde daha düşük kuvvetlerle çalışmak gerekir. Ortodontik tedavi süresi ortalama 1.5 – 2 yılken, bu süre erişkinlerde daha uzayabilir.

Çene kemiğinin büyümesinin yönlendirildiği fonksiyonel tedavilerde, çene darlıklarında ve alışkanlık kırıcı tedavilerde ise yaşın önemi vardır. Bu tip tedavilere erken yaşta kontrollü olarak başlanmalıdır. Eğer çocuğunuzun çene yüz sisteminde bir farklılık hissediyorsanız, mutlaka 6 yaştaki diş kontrolü sırasında bir ortodontiste gösteriniz. Ortodontistiniz gerekli görürse çocuğunuzu kontrol grubuna alır ve tedavi zamanı gelince sizi uyarmış olur.

Ortodontik tedavinin en çok tercih edilen şeklidir. Dişlerin üzerine özel yapıştırıcılar ile yapıştırılan braketlerin içine ileri teknoloji ürünü çeşitli kalınlıkta ve bükümlerde teller yerleştirilir. Bu teller braketler aracılığı ile dişe istenen yönde kuvvet uygular ve dişler hareket eder. Dişin kökünü de hareket ettirmek mümkündür. Braket bakımı için hasta kooperasyonu gerekir, ama kontrol daha çok doktorun elindedir.

Sabit ortodontik tedavinin de kendi içinde teknikleri vardır. Günümüzde yaygın olarak kabul gören, köşeli tellerden yararlanılan ve paralel kök hareketi yaptırılabilen ‘Edgewise’ tekniğidir.

Sabit tedavide kullanılan braketler de çeşitlidir:

 Metal baraketler

Standart ortodontik tedavi için kullanılan metal (nikel veya altın) braketlerin tabanında dişin ideal konumda alması gereken açıların bilgisi vardır. Teller bu bilgiye göre dişin pozisyonunu düzeltir.

Son yıllarda bir çok markanın ürettiği kapaklı braket sistemlerinde, tel braket içine özel kapağı sayesinde sabitlenir, lastik veya tel ile bağlamaya gerek kalmaz. Bu da telin barket içindeki sürtünmesini en az indirir ve teorik olarak da tedavinin süresini kısaltır. Bir başka avantajıda yanındaki seansların anlamlı derecede kısa olmasıdır. Dezavantajı ise kanvansiyonel metal braketlere göre daha pahalı olmalarıdır.

Estetik malzemeden yapılmış seramik veya safir braketlerdir. Tamamen estetik olanları veya tel yatağının metal olduğu tipleri vardır. Metal braketlere göre görsel olarak daha avantajlıdırlar. Ancak daha kırılgandır ve dişten sökülmeleri metale göre daha zordur. Kapaklı ve düz olan tiplari vardır.

Klasik ortodontik tedavilerde diş telleri, dişlerin ön yüzeylerine yapıştırılarak dişler istenilen şekilde düzenlenmektedir. Ancak yeni Lingual Braket tekniği ile teller, dişlerin dışarıdan görünmeyen arka kısmına (dil ve damak tarafına) yerleştirilir.

 Sabit tedavinin bir şeklidir. Braketler dişlerin ön yüzlerine değil, iç yüzlerine yapıştırılır. Yaygın olarak kullanılır hale gelmemiş olma nedeni, endikasyonunun sınırlı, hasta rahatsızlığının daha çok ve uygulanabilmesinin fiziksel olarak daha zor olmasıdır. Tedavi süresi sabit tedaviye göre daha uzun sürer.

 Çene kemiklerinin kafa kaidesine ve birbirlerine karşı doğru pozisyonda gelişemediği bozukluklarda, doğumsal bazı bozukluklarda veya travma sonucu ilişkilerin bozulmasında ortodontik tedavi tek başına yetmeyebilir ve plastik cerrahi ile birlikte çalışılır.

Çene yüz sistemini ilgilendiren cerrahi işlemlerde her zaman ortodontik hazırlama gerekir. Tedavi planlaması yapıldıktan sonra dişler önce olması gerektiği şekilde ortodontik yolla dizilir. Daha sonra laboratuar ortamında çeneler ameliyat edilerek, doğru, ideal kapanışı oluşturacak splint hazırlanır. Ameliyatta düzeltmeler bu rehber splinte göre yapılır. Böylece çene ekleminin (temporamandibuler eklem) pozisyonu korunmuş olur. Çiğneme basıncını sağlıklı olarak dağıtan doğru okluzyon sağlanmış olur.

 Ortodontik bozuklukların kalıtımsal olduğu yönünde yaygın bir kanı vardır. Sanılanın aksine daha çok erken süt dişi kaybı, eksik koruyucu tedavi, ağız solunumu veya tırnak yeme, dil emme, parmak emme, kalem ısırma gibi çevresel faktörler ortodontik sorunların oluşumunda daha çok rol oynar.

Özellikle küçük çocuklarda görülen dil emme ve parmak emme alışkanlığı bebeklik döneminde sevimli de görünse, çene yüz yapısına kalıcı zararlar verebilecek ‘kötü alışkanlıktır’. Bebeklerin tatmin etmeleri gerektiği bir emme içgüdüsü vardır. Bunu anne memesi, biberon,yalancı emzik gibi şeylerle gidermeye çalışır. Eğer bunları bulamazsa da parmağını, dilini, dudağını, battaniyesinin kenarını... vs emmeye başlar. İlk yıllarda bırakıldığında geri dönüşü olan bu alışkanlıklar, 4 yaşından sonra kalıcı diş ve çene bozukluklarına yol açar. Damak kubbesinde derinleşme, üst çenede daralma, diş dizisinde dikey ve yatay yönde bozulma ve ön açık kapanış gibi çeşitli sorunlar oluşur.

 Geniz eti, bademcik, sık sık olunan nezle, burun septum deviasyonları ve kalıtımsal nedenlerden kaynaklanan ağız solunumu, görüldüğü anda mutlaka engellenmesi gereken bir alışkanlıktır. Ağız solunumunun çene yüz sisteminde yaptığı bozukluklar şu şekilde oluşur. Çocuk ağzı açık nefes alırken, çok güçlü bir kas olan dil ağız tabanında yer alır ve olması gerektiği gibi damak kubbesini içten destekleyemez. Bu sefer sürekli aktif olan çiğneme ve mimik kasları üst çeneye sirküler şekilde kuvvet uygular, içerden de destek göremeyen damak daralmaya başlar. Çene daraldıkça dilin doğru yerine yerleşme imkanı tamamen ortadan kalkar ve alt çeneyi ileri ve aşağı doğru iter. Olay bir kısır döngü haline gelir. Sonuçta da gerek fonksiyon, gerekse estetik açıdan istenmeyen kapanışlar ortaya çıkar.

 Halk arasında ‘tavşan dudak’ olarak bilinen dudak damak yarığı, doğumsal bir bozukluktur ve kalıtımsaldır. Akraba evlilikleri, stres, geç yaşta çocuk doğurma, radyasyon, annenin diabetik olması, beslenme bozukluğu, sendromlar gibi çeşitli nedenlerle oluşabilir. Anne karnı içindeki hayatın 5-14. haftaları arasında, dudak damak bölgesinde oluşan dolaşım bozukluğu nedeni ile üst damağı oluşturacak olan üç parça, doğru birleşip kaynaşamaz ve dudak damak yarıkları oluşur. Bu bozukluklar tek taraflı, çift taraflı ve ender olarak orta hatta da görülebilir. Sadece dudağı etkilemiş olabileceği gibi damağa kadar da devam edebilir.

Damak bütünlüğünün bozulduğu durumlarda çocuğun ağız burun pasajı açık olduğundan çocuğun beslenmesi çok zordur ve ortam enfeksiyona açıktır. Ortodontist tarafından bir beslenme plağı yapılarak damak kubbesindeki açıklık kapatılmalıdır. Plak çocuğun büyümesine izin verecek şekilde bir kaç haftada bir değiştirilmelidir. Plak beslenmeye yardımcı olduğu gibi damak proseslerinin de plastik cerrahın birleştirmesine imkan sağlayacak şekilde seviyelenmesini sağlar.

Dudak damak yarıklı bebeklerde yarık bölgesinde dişlerde sayı ve şekil anomalileri, konuşma bozukluğu olması beklenen bir şeydir. Bu yüzden bebeklikten erişkinliğe kadar uzunca bir süre ortodontist, plastik cerrah, kulak burun boğaz ekibi tarafından kontrol edilmesi gerekir. Gerekli zamanlarda ameliyatlarının ve revizyonlarının yapılması gerekir.

 Her erişkin insanda normalde 20 yaş dişleri ile birlikte 32 diş bulunur. Ancak evrim geçiren insanoğlunda zamanla her diş grubunun son dişleri eksilmeye başlamıştır. Günümüzde en çok eksikliği görülen dişler 20 yaş dişlerinden sonra üst yan keser dişlerdir. Lateral dişlerin boşluklarının kapatılıp kapatılmayacağına, ortodontistin yapacağı klinik, model ve sefalometrik röntgen analizlerinden sonra karar verilir. Eksik dişin yeri açılacak ise implant veya protetik tedaviye uygun bir boşluk sağlanmalıdır. Eğer boşluk kapatılacaksa köpek dişi, yan keser formuna; birinci küçük azı, köpek dişi formuna getirilip estetik ve fonksiyon sağlanır.

Yer darlığı veya erken süt dişi kaybı nedeni ile sürekli dişler ağız ortamına sürmeden çene kemiği içinde gömük kalabilir. Gömüklük en çok üst köpek dişlerinde görülür. Hem çiğneme basıncının dağılmasında büyük rolü olan, hem de estetik açıdan dudağı destekleyen bu dişin ağız ortamına sürdürülmesi önemlidir ve ortodonti ile mümkündür. Dişin gömük kaldığı yön hem ağız içinden muayene hem de röntgenle incelenir. Cerrahi olarak lokal anestezi altında, mukoza ve kemik üzerinden ufak bir pencere açılır ve dişin kuron kısmına (ağız içinde görülen kafa kısımına) braket yapıştırılır. Diğer dişlerin braketlenmesi ile tüm çene dişlerinden destek alınarak gömük dişe kuvvet uygulanır. Dişin ağıza sürmesi zaman alır. Diş ağıza sürdükten sonra yönü düzeltilerek diziye dahil edilir.

GENEL DİŞ SAĞLIĞINI VE ORTODONTİK BOZUKLUKLARINI ERKEN TEŞHİS EDEBİLMEK İÇİN ANNE BABALARA BAZI ÖNERİLER

İlk kontrol: Çocuğunuzu dişinde ağrı yokken diş hekimine götürün. Böylece ilk muayenesi sıkıntısız geçer ve üzerinden ‘dişçi’ korkusunu atar. 6 yaş dişlerinin önemi: Hiç bir sıkıntı olmasa bile 6 yaşında mutlaka bir diş doktoru kontrolü gerekir. Unutmayın ki 6 yaşında, ömür boyu ağızda kalacak olan 1. büyük azı dişleri sürer. Bu dişler süt dişi dizisinin (üstte 10süt dişi, altta 10süt dişi) sonunda, başka diş düşmeden ağza çıktığı için genellikle anne-baba tarafından fark edilmez ve süt dişleri ile karıştırılır. Tüm yaşam boyu çiğneme basıncının dağılmasında en etkin rolü oynayan bu dişlerin girintili çıkıntılı çiğneme yüzeyleri ‘fissur koruyucu’ adı verilen koruyucu bir sıvı ile kaplanır. Çürümeye karşı direnç kazandıran flor içerikli bu örtü, 6 yaş dişleri ağza sürdükleri zaman rutin olarak yapılmalıdır. Eken süt dişi kaybı: Süt dişleri alttan gelen sürekli dişler için bir rehber görevi görür. Zamanından önce düşmesi, alttan gelen dişin sürme düzenini bozabileceği için istenmez. Ama her şeye rağmen kaybedildiyse, bu dişlerin boşluklarının korunması gerekir. Özellikle arka bölgedeki süt dişlerinin boşlukları çok hızlı kapanacağı için alttan gelecek sürekli dişin yerinin daralmasına ve dişin çapraşık sürmesine neden olur. Bu nedenle erken süt dişi çekimlerinden sonra, mutlaka yer tutucu yapılıp boşluğun korunması gerekir.

Kötü alışkanlıklar: 2 - 4 yaş çocukların ‘kötü alışkanlıkları’ bırakma devresidir. Parmak emme, emzik ve biberon emme, dil ve dudak emme gibi bebeklik hareketleri 3,5 - 4 yaşından sonra çene yüz sisteminde kalıcı bozukluklar yaratmaya başlar. İleride ortodontik tedavi hatta plastik cerrahi gerektiren sorunlara neden olabilirler.

Ağız solunumu: Geniz eti ve bademcik sorunu ağız solunumuna neden olacağı için çene yüz sistemini olumsuz etkiler. Mümkün olduğu kadar burundan nefes almalarını ve ağızlarını kapalı tutmalarını sağlayın. Sık sık nezle olan, ağzı açık uyuyan, geniz akıntısı olan çocukların geniz eti ve bademcik sorunlarını bir Kulak Burun Boğaz ve Ortodonti uzmanı ile birlikte değerlendirilmelidir.

Diş fırçalama: Bu alışkanlığı edinmeleri için her gün sabah - akşam diş fırçalatın. Özellikle akşam fırçalamalarını anne babadan birisinin yapmasını öneririz. Böylece hem nasıl fırçalaması gerektiğini öğrenirler, hem de tükürüğün yoğunlaştığı gece uykusuna yatmadan dişleri tam olarak temizlenmiş olur.

Sert ve sulu besinler: Çikolata, şeker gibi genel sağlık için zararlı besinler yerine elma, armut, havuç gibi sert ve sulu gıdaları tercih etmeliyiz. Bu tip yiyecekleri de ısırarak yerlerse diş ve diş eti sistemine bir çeşit masaj yapmış olurlar.

 Koruyucu diş hekimliği, genel diş sağlığının kalitesinin artmasında rol oynadığı gibi, ortodontik sorunların engellenmesinde ve erken teşhisinde de büyük önem taşır. Koruyucu tedavide dikkat edilen birkaç kriter şu şekilde sıralanabilir:

6 yaşında, ömür boyu ağızda kalacak olan 1. büyük azı dişleri sürer. Bu dişler süt dişi dizisinin (üstte 10, altta 10; toplam 20 tane) sonunda, başka diş düşmeden ağıza çıktığı için genellikle anne-baba tarafından fark edilmez ve süt dişleri ile karıştırılır. Tüm yaşam boyu çiğneme basıncının dağılmasında en etkin rolü oynayan bu dişlerin girintili çıkıntılı çiğneme yüzeyleri ‘fissur koruyucu’ denilen koruyucu bir sıvı ile kaplanır. Çürümeye karşı direnç kazandıran flor içerikli bu örtü, 6 yaş dişleri ağıza sürdükleri zaman rutin olarak yapılmalıdır. Erken kaybedilen süt dişlerinin yerleri, özellikle azı bölgesindeyse, mutlaka yer tutucu ile korunmalıdır. Çünkü dişler boşluğa doğru kayar ve alttan gelen sürekli dişlerin yerini daraltır, çapraşık sürmesine dizinin bozulmasına neden olur.

Erken yaşta tespit edilen çene darlıklarını, çapraşıklıkları, çene kemiklerinin yanlış konumlarını koruyucu ortodontik tedavi ile engellemek ya da durumu hafifletmek mümkün olur.